Ескі Түркістан
қаласы
(XV
-
XX
ғ.ғ.
бірінші ширегі)
Ахмет
Иасауи кесснесінің
салынуына байланысты (XIV)
Иасы қаласының
көлемі тез
арада батысқа және оңтүстікке
қарай
ұлғайып, аймақтың саяси орталығына айналды. Жазба
деректерде
қала жаңа атаумен - "Хазірети
Түркістан" деп
атала бастады.
XVI
ғасырдан
бастап "Түркістан"
атауы қалаға мықтап
бекиді. Қазіргі күні қаланың орталық бөлігі
- цитаделі
және
оны
қоршаған
шахарістаны сақталған. Цитаделінің көлемі - 2,6
гектар, шахарістаны -23,5 гектар. Рабадының оңтүстік
бөлігі ғана сақталған,
көлемі
- 50 гектарға жуық. Қаланың цитаделінде
археологиялық зерттеулер 1930 жылдардаи (М.Е.Массон)
бсрі жүргізіліп
келеді.
Сонғы
жылдардағы
зерттеулерді
1981 жылдан бастап
Түркістан археологиялық экспедициясы
жүргізіп келеді.
1997-1999ж.ж. жүргізіліп
зерттеулер
нәтижесінде қаланың
цитаделі
мен
шахірстаны
XV
ғасырдың
басында қалыптасқандығы
анықталды. Екеуі де
бекініс қорғанымен қоршалған,
цитаделінің екі, шаһарістанының
төрт
қақпасы болғандығы тарихи деректерден
белгілі.
Иасы - Күлтөбе
қаласы (IV-
V
ғ.ғ.
- ХІVғ.
аралығында)
Ахмет
Иасауи кесенесінен
оңтүстікке қарай 350 метрдей жерде
орналасқан ортағасырлық
қала
орны
Иасы – Күлтөбе
Түркістан
қаласы тарихының
орта
кезінде деп
есептеледі.
Ахмет
Иасауи кесенесі
осы Иасы – Күлтөбе
қаласының
көне
қорымының
үстіне
салынғандығы
бүгінде
анықталып
отыр. Қазіргі күнге
дейін
-
қаланың
орталық
негізгі
бөлігі
- цитаделі
ғана
сақталған,
оның
көлемі
- 150 х 120м., биіктігі - 9м. Қаланы 1981 - 1984
ж.ж. Түркістан
археологиялық экспедициясы (Е.Ә.Смағұлов)
зерттеп,
өмір
сүру кезеңін
анықтаған
Зерттеу нәтижесіндо
қала
IV
-
V
ғасырларда
қалыптасып
XIV
ғасырға
дейін өмір сүргендігі
анықталды.
XV
ғасырлардан
бастап Иасы - Күлтөбе жаңадан
қалыптасқап
Түркістан (Ескі Түркістан) қаласының
территориясына
енді. Оның
Шахарістанының
бір бөлігі ретінде XX ғасырдың басына дейін өмір
сүрген.
Шауғар -
Шойтөбе қаласы
(I мыңжылдықтың
І-ші жартысы - ХШ - XIV ғ.ғ.)
Түркістан қаласынан-оңтүстікке қарай 6 шақырым жерде
орналасқан ортағасырлық үлкен қаланың орны.
Шауғар
- Шойтөбе Түркістан қаласы тарихының
алғашқы (бірінші) кезеңі деп есептеледі. Қаланың
орталық бөлігі итаделінің
көлемі
200 х 180м, биіктігі
-12м,
шахарістаны
- 360 х 300м, биіктігі
Зм, оны қоршай қала рабады
орналасқан - көлемі 25 гектардан асады. Қалапы
1989-1992ж.ж. және 1996-1999 ж.ж. Түркістан
археологиялық экспедициясы
(Л.Б.Ерзакович, Е.Ә.Смағұлов) зерттеген. Зерттеу
жұмыстары толық аяқталғпн
жоқ, әзірге
қолда бар заттай тарихи деректер қаланың қалыптасу
кезеңі І-ші
мыңжылдыктың бірінші жартысы екендігін ғана
көрсетеді, келесі - 2000 жылғы зерттеу жұмыстары
қала өмірінің бастапқы кезеңін дәлірек анықтайлы деп
күтілуде. Қаланы, ХІІІғ. басында Хорезм шахы
Мұхаммед ибн-Текени жау қолына түспесін деп қиратқан
деген ғылыми болжам бар. Қала халқы дәл қасында
орналасқан Иасы шахаріне қоныс аударған, алайда,
тұрғындардың бір бөлігі қирай Шауғардың, оңтүстік -
шығысы мен солтүстік-шығыс беттерінен жаңадан екі
қоныс салғандығын 1996-1999 ж.ж. археологиялық
зерттеулер анықтап берді.
Бұл қоныстар
XIV ғасырдың аяғына дейін ғана өмір сүрген.
